Hộp số tự động được coi là bộ phận quan trọng bậc nhất trên một chiếc xe hơi hiện đại, vì vậy nên người mua cần trang bị kiến thức về việc sử dụng hợp lý cũng như chăm sóc bảo dưỡng, bảo trì để kéo dài tuổi thọ cho thành phần này.
Không thể phủ nhận rằng hộp số tự động hỗ trợ rất nhiều cho người lái, kể cả người mới biết lái hay lái lâu năm đều có thể học lái một cách nhanh chóng. Với xe số tự động, người lái không tốn quá nhiều sức, chỉ việc cầm vô-lăng, chân đạp phanh và ga trong lúc đi đường, hầu như không phải sử dụng đến cần số ngoại trừ lúc xuất phát và lúc dừng lại cho xe vào bãi đỗ. Hệ thống điều khiển tự động chỉnh cấp số phù hợp với tốc độ, tạo nên trải nghiệm lái xe khá đơn giản và thoải mái, góp phần giúp xe hơi trở nên phổ biến hơn trong đời sống thường ngày.
Cách thức hoạt động của hộp số tự động trên xe hơi
Hầu như tất cả những chiếc xe ô tô dùng hộp số tự động đều có những ký hiệu cơ bản bao gồm: P (đậu/đỗ xe), R (số lùi), N (số mo) và D (số tiến). Muốn chuyển số cần phải nhấn giữ bàn đạp phanh. “P” và “N” đều giống nhau là động cơ ở trạng thái không tải (không có truyền động) nhưng “P” có thêm khóa hộp số bằng chốt lẫy còn “N” thì không khóa và xe có thể trôi tự do nếu đang ở đường dốc.
Khi dịch chuyển cần số đến các vị trí “D” hoặc “R” thì động cơ trên xe mới bắt đầu tác động tới các bánh xe để cho chiếc xe chuyển động. Tốc độ xe nhanh hay chậm phụ thuộc vào lực nhấn vào bàn đạp ga của người điều khiển. Khi muốn xe di chuyển nhanh nhất có thể, người lái chỉ cần đạp hết hành trình chân ga (hay còn gọi là “kick down”), lúc này hộp số sẽ tự động điều chỉnh để chuyển sang chế độ lực kéo cực đại, phù hợp với nhu cầu tăng tốc hết cỡ.
Nguyên tắc cơ bản để vận hành hộp số tự động trên xe hơi
Mặc dù những chiếc xe được trang bị hộp số tự động đã trở nên rất dễ cầm lái so với xe sử dụng số sàn, nhưng cho dù bạn là người mới hay “tài già” thì cũng cần phải ghi nhớ những nguyên tắc cơ bản sau đây để vận hành hộp số tự động trên xe hơi an toàn và hiệu quả nhất.
Khi khởi động xe, người lái cần chú ý đảm bảo rằng cần số đang ở vị trí “P” và phanh tay đang được kích hoạt (ở trạng thái đã kéo lên cao nhất đối với phanh tay cơ và đèn báo trên bảng đồng hồ đang sáng đối với phanh tay điện tử). Sau đó đạp hết bàn đạp phanh rồi mới ấn nút Start/Stop hoặc vặn chìa khóa. Sự cẩn thận này là không bao giờ thừa, giúp bạn tránh được những trường hợp vô tình khiến xe vào số khi vừa khởi động gây bất ngờ nguy hiểm.
Không liên tục “rồ ga” (nhấn bàn đạp ga để vòng tua máy động cơ tăng cao khi xe đang đứng yên) ngay sau khi vừa khởi động. Khi vừa đề máy, dầu nhớt trong động cơ chưa kịp lưu thông, các chi tiết cũng chưa kịp được bôi trơn hoàn toàn… Nếu người ngồi ở vị trí ghế lái liên tục thực hiện thao tác “rồ ga” sẽ khiến sinh ra ma sát lớn trong hệ truyền động, làm các chi tiết nhanh bị hao mòn không cần thiết.
Chỉ sử dụng chân phải để lái xe số tự động, không được lái xe bằng 2 chân. Tạo thói quen luôn đặt gót chân phải ở sàn xe và ngay phía trên bàn đạp phanh. Khi đạp ga, xoay bàn chân qua phải, chỉ đạp nửa bàn chân lên bàn đạp ga để có thể sẵn sàng đưa toàn bộ bàn chân quay trở về vị trí bàn đạp phanh. Chân trái tuyệt đối không dùng đến.
Chỉ nên đạp mạnh chân ga (kick down) khi cần tăng tốc dứt khoát để vượt xe phía trước. Tất cả mọi hộp số tự động đều được lập trình thao tác chuyển số dựa trên nguyên tắc “nâng số và hạ số theo vòng tua phù hợp của động cơ”. Vì vậy, nhấn nhẹ chân ga với vận tốc vừa đủ, sau đó nhả nhẹ chân ga nhằm giảm vòng tua động cơ rồi tiếp tục nhấn chân ga từ từ để chuyển số mới là cách tăng tốc an toàn. Đây cũng là cách giúp tiết kiệm nhiên liệu cho xe.
Đừng ham ga mà không hờ phanh. Một nguyên tắc mà tài xế cần phải nhớ là nếu không đạp ga (không ở trong tình huống cần tăng tốc hoặc duy trì tốc độ) thì phải đặt chân hờ lên phanh, chứ không để chân ngay trên bàn đạp ga. Tuy nhiên, trong thực tế nhiều người thường lơ đãng hoặc chủ quan không thực hiện đúng nguyên tắc này, đặc biệt là các tay lái mới còn thiếu kinh nghiệm, gây nguy hiểm khi điều khiển xe tham gia giao thông.
Không nên rà chân ga khi tắc đường/kẹt xe hoặc khi di chuyển chậm. Ở xe số tự động, chỉ cần buông chân phanh là xe sẽ tự giảm dần tốc độ lăn bánh và từ từ giảm tới một mức tốc độ chậm nhất định. Việc rà chân ga vừa gây ra sự lãng phí nhiên liệu vừa có nguy cơ đạp nhầm chân ga trong tình huống khẩn cấp rất nguy hiểm.
Tận dụng chế độ chuyển số tay khi lên dốc và xuống dốc. Hộp số tự động vẫn có chế độ chuyển số tay được biểu hiện bằng chữ “M” và các dấu +/-, dùng để giới hạn tỷ số truyền theo từng mức tốc độ giống như hộp số sàn. Nhiều mẫu xe còn có thêm cặp lẫy chuyển số đặt phía sau vô-lăng để tiện thao tác mà không cần nhìn xuống cần số. Thuật toán tự chuyển số của hộp số tự động chỉ tối ưu khi đi đường bằng phẳng nên khi gặp địa hình thay đổi độ cao liên tục thì người lái nên lưu ý chủ động chuyển số.
Khi xuống dốc, không nên rà phanh mà thay vào đó hãy tận dụng tính năng số thấp để phanh bằng động cơ. Hiệu quả tương đương mà không lo hệ thống phanh bị quá nhiệt dẫn đến mất tác dụng. Đối với những dòng xe giá rẻ không có chế độ chuyển số tay thì chế độ số thấp vẫn được trang bị, biểu hiện bởi chữ “L”.
Không được dùng số “N” khi đổ dốc, vì lúc này động cơ hoàn toàn ở trạng thái không tải, khiến cho xe trôi tự do theo quán tính và chỉ có thể dùng phanh để kìm tốc độ lại. Về lý thuyết, số “N” tuy giúp tiết kiệm nhiên liệu nhưng hiệu quả đem lại không nhiều trên thực tế và không đáng đánh đổi sự an toàn.
Chuyển về số “P” không đúng cách sẽ gây ảnh hưởng xấu tới hộp số. Nhiều người khi muốn dừng xe từ “D” hoặc “R” thường mắc phải sai lầm là ngay lập tức chuyển số về “P” rồi mới kích hoạt phanh tay, điều này sẽ khiến chốt lẫy hộp số phải gánh chịu toàn bộ khối lượng chiếc xe, giảm độ bền và dễ dẫn đến hư hỏng.
Biểu hiện rõ nhất là xe đã về “P” rồi nhưng vẫn nhúc nhích xê dịch sau khi nhả bàn đạp phanh, đặc biệt là trên địa hình hơi dốc. Thao tác chuẩn nhất là: phanh dừng xe, vẫn giữ chân phanh, chuyển số về “N”, kích hoạt phanh tay, nhả chân phanh, để xe nhúc nhích (nếu có) và đợi đến khi xe dừng hẳn rồi mới chuyển số về “P”.
Không chuyển từ số lùi “R” sang số tiến “D” khi xe chưa dừng hẳn. Nhiều người muốn rút ngắn thời gian khi phải liên tục tiến – lùi nên thường rà phanh và gạt nhanh cần số để đổi hướng di chuyển mà không nhấn phanh cho xe dừng lại hẳn. Việc này nếu diễn ra thường xuyên sẽ làm cho các bánh răng số bị phá vỡ do mô-men xoắn bị đảo chiều đột ngột gây hư hỏng nghiêm trọng cho hộp số.
Tránh đặt chai lọ hoặc các vật dụng có kích thước nhỏ dưới sàn xe, vì chúng có thể lăn qua lại khi xe di chuyển và gây kẹt bàn đạp phanh/ga. Nên mang giày chứ không nên mang dép khi lái xe, vì quai dép hoặc đế dép có thể móc vào bàn đạp ga hoặc phanh, gây cản trở việc điều khiển xe và mất an toàn.
Nếu đèn báo trên bảng đồng hồ có hiện tượng nhấp nháy liên hồi thì nhiều khả năng hệ truyền động (bao gồm cả hộp số) đang bị lỗi nghiêm trọng và không thể tự khắc phục. Lúc này chủ xe cần liên hệ với garage gần nhất để tìm phương án xử lý, không nên tự ý tiếp tục vận hành xe vì có thể gặp nhiều rủi ro khi tham gia giao thông.
Nguyên nhân và triệu chứng khiến hộp số tự động bị hư hỏng
Hộp số tự động là một trong những bộ phận quan trọng và đắt tiền nhất trên ô tô. Vì vậy, việc phát hiện sớm những hiện tượng và nguy cơ hư hỏng của hộp số là quan trọng, không những giúp người điều khiển xe cảm thấy an toàn hơn mà còn tiết kiệm chi phí chăm sóc bảo dưỡng.
Việc sử dụng xe số tự động sai cách như chở nặng, thường xuyên di chuyển trên địa hình xấu, chuyển số khi xe đang đi ở tốc độ cao, chuyển số trước khi xe dừng hẳn, lái xe khi bình nhiên liệu thấp,… Những lỗi trên khiến động cơ bị quá nhiệt và gây khó khăn cho việc chuyển số.
Khi xe vận hành ở điều kiện khắc nghiệt liên tục, dầu hộp số trở nên cháy nóng, bị oxy hóa, đóng thành từng lớp vảy cặn bên trong hộp số gây mất dần tính nhờn. Bên cạnh đó, các bộ phận phụ như các chi tiết bên trong hộp số chịu nóng liên tục trở nên giòn dễ vỡ, làm rỉ dầu. Do vậy, chủ xe cần thường xuyên kiểm tra dầu hộp số và duy trì ở mức tối ưu, lượng dầu quá ít hoặc quá nhiều trong bình đều tác động tiêu cực đến hộp số.
Một số triệu chứng phổ biến cho biết hộp số tự động đang gặp vấn đề: Rò rỉ dầu hộp số, đèn báo lỗi động cơ bật sáng, xe có tiếng rít hoặc hiện tượng rung giật, tiếng kim loại va đập, hộp số phản ứng chậm, xe khó chuyển số. Nếu thiếu dầu, hộp số tự động không thể sang số, từ đó gây ra một số vấn đề khá nghiêm trọng. Ngoài ra, một lỗi sơ đẳng, thường gặp nhất khiến hộp số bị hư hỏng là thay nhầm dầu hộp số, khiến hộp số bị “đột tử” giữa đường.
Trên nhiều dòng xe, việc kiểm tra dầu hộp số cũng dễ dàng như kiểm tra dầu động cơ: khi động cơ chạy không tải, rút que thăm dầu kiểm tra mức dầu để kiểm tra mức dầu hộp số. Thông thường dầu hộp số có màu đỏ tươi. Nếu dầu hộp số thấp bất thường thì rất có thể dầu đang bị rò rỉ. Nếu nó âm u, có màu sẫm hoặc có mùi hôi thì nên mang xe ra tiệm ngay.
Hệ thống tản nhiệt giúp ngăn động cơ quá nóng, nhưng ít người biết rằng hệ thống này cũng đảm bảo dầu hộp số được làm mát. Vì vậy cần thường xuyên kiểm tra và châm lại nước làm mát theo đúng chu kỳ bảo dưỡng. Chủ xe cũng cần thường xuyên thay lọc dầu và lọc gió, vệ sinh thay thế định kỳ để đảm bảo cho xe vận hành ổn định.
Cần tránh việc lái xe bằng lốp dự phòng trong thời gian dài. Kích thước lốp dự phòng thường nhỏ hơn tiêu chuẩn, chỉ thích hợp để dùng tạm trên quãng đường đến nơi có thể thay lốp đúng cỡ. Nếu chạy xe bằng lốp dự phòng quá lâu và với tốc độ cao sẽ không tốt cho hệ thống truyền động. Tương tự như vậy là việc kéo tải quá nặng so với khả năng của chiếc xe, dầu hộp số dễ bị oxy hóa hoặc cháy, đặc biệt là trong điều kiện nhiệt độ nóng.
Khi xe bị hỏng giữa đường, bắt buộc phải gọi cứu hộ. Tài xế nhớ không để hai bánh chủ động chạy trên mặt đường. Ðây là một nguyên tắc quan trọng mà những người làm dịch vụ cứu hộ phải ghi nhớ để bảo vệ hệ truyền động cho xe của khách.
Không mua những xe đã thay thế, sửa chữa hộp số. Theo kinh nghiệm mua bán xe cũ, người mua cần phải điều tra rõ lý lịch của chiếc xe, tránh trường hợp mua phải chiếc xe đã từng thay thế hoặc sửa chữa hộp số vì điều này ẩn chứa nhiều rủi ro trong lúc vận hành.
Tổng hợp
Le Hai.